Xuất khẩu thép Việt Nam được dự báo tiếp tục suy giảm trong năm 2026

Investing.com - Bước sang năm 2026, hoạt động xuất khẩu thép của Việt Nam nhiều khả năng vẫn chịu áp lực lớn từ cơ chế điều chỉnh biên giới carbon (CBAM) của Liên minh châu Âu (EU) cùng xu hướng bảo hộ thương mại gia tăng, trong bối cảnh xuất khẩu sang thị trường châu Âu đã sụt giảm mạnh và các tiêu chuẩn phát thải ngày càng nghiêm ngặt.

Phát biểu tại chương trình Data Talk | The Catalyst với chủ đề “Năm 2026, ngành thép Việt Nam bước vào chu kỳ mới – Động lực đến từ đâu?”, ông Phạm Công Thảo – Phó Tổng Giám đốc Tổng công ty Thép Việt Nam (VNSteel), Phó Chủ tịch Hiệp hội Thép Việt Nam (VSA) – cho rằng xuất khẩu thép của Việt Nam nhiều khả năng sẽ tiếp tục đi xuống trong năm tới.

Theo ông Thảo, trong bối cảnh hiện nay, xuất khẩu thép đang đối mặt đồng thời với các rào cản dài hạn như CBAM và làn sóng bảo hộ thương mại ngày càng rõ nét trên thị trường toàn cầu.

Bên cạnh mục tiêu môi trường, CBAM trên thực tế cũng được xem là công cụ bảo vệ sản xuất nội địa của EU. Cơ chế này dự kiến chính thức áp dụng từ năm 2026, với lộ trình chuyển tiếp kéo dài đến năm 2034, trong đó tỷ lệ phân bổ miễn phí sẽ bị cắt giảm dần theo chuẩn phát thải của EU.

Cụ thể, tỷ lệ miễn trừ theo CBAM dự kiến ở mức 97,5% trong năm 2026, giảm xuống 95% năm 2027, 90% năm 2028, 77,5% năm 2029 và về 0% vào năm 2034.

Theo ước tính của một số tổ chức quốc tế, nếu áp dụng mức phát thải mặc định do EU xây dựng, các sản phẩm thép xuất khẩu của Việt Nam như thép cán nóng, cán nguội và tôn mạ có thể phải gánh chi phí carbon khoảng 70–80 USD mỗi tấn.

Ông Thảo cho biết ngay cả các nhà sản xuất thép tại EU cũng phải chịu chi phí CBAM nếu không đáp ứng tiêu chuẩn phát thải, song nhờ lợi thế công nghệ và kinh nghiệm, doanh nghiệp nội khối thường có mức chi phí thấp hơn. Với Việt Nam, chi phí carbon sẽ được cộng trực tiếp vào giá bán, làm suy giảm đáng kể sức cạnh tranh của thép xuất khẩu sang EU.

Thực tế cho thấy xuất khẩu thép trong năm nay đã giảm mạnh, ước tính thấp hơn khoảng 25% so với giai đoạn trước. Riêng thị trường EU, kim ngạch xuất khẩu dự kiến giảm khoảng 38% so với năm trước, trong khi tỷ trọng EU trong tổng xuất khẩu thép đã thu hẹp từ khoảng 26% xuống còn gần 23%.

Ngoài CBAM, EU còn đẩy mạnh các biện pháp phòng vệ thương mại như chống bán phá giá, chống trợ cấp, đồng thời đang xem xét khả năng cắt giảm hạn ngạch nhập khẩu thép với mức đề xuất có thể lên tới 50%. Dù chưa có quyết định chính thức, các động thái này được đánh giá sẽ gây thêm sức ép lớn lên xuất khẩu thép của Việt Nam.

Giảm phát thải – hướng đi không thể tránh khỏi

Theo ông Thảo, xu hướng chuyển dịch sang sản xuất xanh trong ngành thép là tất yếu. EU đã xây dựng lộ trình rõ ràng đến năm 2034, buộc các doanh nghiệp muốn duy trì thị phần tại thị trường này phải sớm đầu tư vào các giải pháp giảm phát thải.

Ở trong nước, Việt Nam đã cam kết đạt mục tiêu phát thải ròng bằng “0” vào năm 2050, đồng nghĩa ngành thép còn khoảng 25 năm để hoàn tất quá trình chuyển đổi. Do đó, các doanh nghiệp cần những bước đi phù hợp nhằm vừa đáp ứng yêu cầu xuất khẩu, vừa phù hợp với mục tiêu Net Zero quốc gia.

Xét về cơ cấu, thép xuất khẩu của Việt Nam hiện vẫn tập trung chủ yếu vào nhóm sản phẩm dẹt như thép cuộn cán nóng, cán nguội và tôn mạ. Đây là các sản phẩm thường được sản xuất từ quặng sắt bằng lò cao – quy trình có mức phát thải lớn. Trong khi đó, các sản phẩm dài chủ yếu được sản xuất bằng công nghệ lò điện sử dụng phế liệu, có cường độ phát thải thấp hơn.

Trong bối cảnh các quy định môi trường ngày càng siết chặt, điều này mở ra cơ hội cho các doanh nghiệp sử dụng công nghệ tái chế và lò điện, nhờ lợi thế về phát thải để đẩy mạnh xuất khẩu sản phẩm dài. Ngược lại, các doanh nghiệp sử dụng lò cao dù có lợi thế chi phí nhờ quy mô, nhưng sẽ phải đối mặt áp lực chuyển đổi trong dài hạn.

Theo lộ trình CBAM, chi phí carbon sẽ tăng dần theo thời gian thay vì áp dụng đột ngột, cho phép các doanh nghiệp phát thải cao vẫn duy trì xuất khẩu trong giai đoạn đầu thông qua việc mua chứng chỉ carbon để bù đắp. Tuy nhiên, về lâu dài, chuyển đổi công nghệ là yêu cầu bắt buộc nếu muốn tiếp tục tiếp cận các thị trường lớn.

Ông Thảo lưu ý rằng các công nghệ giảm phát thải hiện vẫn đang trong quá trình hoàn thiện, ngay cả tại EU, và cần thêm thời gian để chứng minh hiệu quả kinh tế. Trong bối cảnh chi phí sản xuất thép “xanh” còn cao, ngành thép được dự báo sẽ phân hóa rõ nét, buộc mỗi doanh nghiệp phải xây dựng chiến lược riêng để thích ứng với các yêu cầu môi trường ngày càng khắt khe.