Tái cấu trúc thị trường vàng: Mở cửa có kiểm soát, minh bạch hóa toàn diện

Investing.com -- Gần đây, việc bốn doanh nghiệp kinh doanh vàng cùng hai ngân hàng bị xử phạt vì vi phạm trong hoạt động kinh doanh vàng đã thu hút sự chú ý lớn từ dư luận. Tuy nhiên, những nghi ngại về khả năng thị trường vàng bị thao túng đã tồn tại từ trước, đặc biệt là trong những thời điểm giá vàng tăng vọt bất thường. Kết luận thanh tra mới đây của Ngân hàng Nhà nước (NHNN) chỉ càng làm rõ hơn thực trạng thiếu minh bạch và rủi ro trong hoạt động của thị trường này.

Theo kết quả thanh tra của NHNN, hàng loạt vi phạm nghiêm trọng đã được phát hiện tại các công ty lớn như SJC, PNJ, DOJI, Bảo Tín Minh Châu và hai ngân hàng thương mại là TPBank và Eximbank (HM:EIB). Một trong những vi phạm đáng chú ý là không báo cáo các giao dịch vàng có giá trị lớn – hành vi vi phạm quy định về phòng chống rửa tiền.

Ông Trần Hữu Đang, Tổng Giám đốc AJC, cho biết: theo quy định hiện hành, các giao dịch mua vàng miếng bằng tiền mặt từ 400 triệu đồng trở lên phải được báo cáo với NHNN. Tuy nhiên, một số doanh nghiệp vẫn tiến hành giao dịch ngay cả khi khách hàng không cung cấp đầy đủ thông tin cá nhân, dẫn đến vi phạm pháp luật.

Một chủ kinh doanh vàng tại TP.HCM cho hay, NHNN hiện yêu cầu các doanh nghiệp kinh doanh vàng phải báo cáo hằng ngày số lượng mua – bán, kể cả khi không phát sinh giao dịch. Đồng thời, họ phải lưu trữ thông tin khách hàng phục vụ công tác kiểm tra. Dù vậy, vì áp lực cạnh tranh hoặc vì mục tiêu lợi nhuận, nhiều đơn vị có thể lơ là quy trình xác minh, thậm chí tiếp tay cho các hoạt động giao dịch không minh bạch.

Đáng chú ý, tại SJC – đơn vị chiếm thị phần lớn trên thị trường – giá vàng mua vào và bán ra lại do một cá nhân (tổng giám đốc) quyết định mà không có cơ sở hoặc chỉ tiêu rõ ràng. Điều này tiềm ẩn rủi ro lớn về giá cả và ảnh hưởng đến thị trường nói chung.

Ngoài ra, một số ngân hàng còn để khách hàng thực hiện giao dịch vàng mà không có giao nhận vàng hoặc tiền thực tế – một hình thức đầu cơ vi phạm nghiêm trọng, có thể dẫn đến rủi ro thuế và phá vỡ tính trật tự của thị trường.

Trước thực trạng này, nhiều chuyên gia cho rằng thị trường vàng cần một cuộc cải cách toàn diện. TS Đinh Thế Hiển nhận định rằng nếu các chỉ đạo cải cách chính sách vàng của Tổng Bí thư Tô Lâm được triển khai một cách nghiêm túc, thị trường sẽ dần được ổn định và phát triển theo hướng lành mạnh.

Ông đề xuất: nên xóa bỏ thế độc quyền của nhà nước với thương hiệu vàng miếng SJC một cách có kiểm soát, đồng thời cấp phép cho các doanh nghiệp có năng lực sản xuất vàng miếng. Mở rộng quyền nhập khẩu vàng nguyên liệu dưới sự giám sát nhà nước cũng sẽ góp phần tăng nguồn cung và thu hẹp khoảng cách giữa giá vàng trong nước và quốc tế, từ đó giảm thiểu tình trạng buôn lậu vàng.

TS Hiển cho rằng việc kiểm soát thị trường vàng không thể chỉ dừng ở công tác thanh tra, xử phạt. Nếu từ năm 2014 đến nay, không cấp phép nhập khẩu vàng nhưng nguồn cung trong nước vẫn dồi dào, cần đặt ra nghi vấn về lượng vàng nhập lậu. Việc chính thức hóa nhập khẩu vàng để sản xuất trong khuôn khổ có thể giúp nhà nước thu thuế, bảo vệ nguồn ngoại tệ và giúp người dân tiếp cận vàng với mức giá hợp lý hơn.

PGS-TS Ngô Trí Long cũng đồng tình với quan điểm cần cải cách thị trường vàng. Theo ông, vàng là lĩnh vực dễ bị đầu cơ, đặc biệt trong bối cảnh kinh tế vĩ mô bất ổn. Nhà nước nên tránh can thiệp trực tiếp vào giá cả hay độc quyền sản xuất – phân phối, mà thay vào đó cần xây dựng một khung pháp lý minh bạch, giám sát hiệu quả và điều hành dựa trên tín hiệu thị trường.

Sau hơn một thập kỷ thực hiện Nghị định 24/2012/NĐ-CP, cơ chế độc quyền sản xuất vàng miếng của NHNN qua thương hiệu SJC đã bộc lộ nhiều bất cập, khi giá vàng trong nước luôn cao hơn giá thế giới, gây thiệt hại cho người dân và thúc đẩy buôn lậu tinh vi hơn.

Phó GS Long đề xuất cần sớm xóa bỏ cơ chế độc quyền, mở cửa cho các doanh nghiệp đủ năng lực kỹ thuật và tài chính tham gia thị trường. Đồng thời, nên sớm thành lập Sở Giao dịch vàng quốc gia – một sàn giao dịch điện tử với giá cả minh bạch, dòng tiền kiểm soát được và tạo môi trường đầu tư lành mạnh. Cùng với đó là các giải pháp điều hành kinh tế vĩ mô linh hoạt, ổn định tỷ giá và lãi suất để giảm vai trò trú ẩn của vàng. Ông cũng nhấn mạnh khả năng huy động vàng trong dân thông qua các công cụ như chứng chỉ vàng điện tử hay tài khoản vàng, vừa đảm bảo an toàn cho người dân, vừa tạo thêm nguồn lực cho nền kinh tế.